Sommige mensen gaan niet thuis dood, omringd door dierbaren en geliefden. Ze sterven in volstrekte eenzaamheid, soms ver weg van huis. Ze worden uit een donkere gracht opgevist, spoelen aan op een strand of worden dood in een steeg aangetroffen. Omdat niemand iets van ze weet krijgen ze een begrafenis van overheidswege. In Nederland is het een ambtenaar die dan zorgt voor een laatste groet aan het graf. Op de begraafplaatsen zijn ze de Nomen Nescio, 'naam onbekend', en liggen ze in een speciaal vak voor de anonieme doden. De politie en het Nederlands Forensisch instituut blijven proberen om hun identiteit te achterhalen. Met behulp van de laatste onderzoekstechnieken lukt het tegenwoordig soms nog na jaren om een radeloze familie uitsluitsel te geven over een dierbare overledene, maar een groot aantal zaken blijft onopgelost. Cold cases noemt de politie die zaken.
Ik vertel u over deze onfortuinlijke doden omdat ik het wil hebben over het schilderij Het meisje met de parel van Johannes Vermeer. Het doek, zo werd net bekend, is voorlopig niet meer te zien in Den Haag want de eigenaar, het Mauritshuis, gaat verbouwen. Tijdens de verbouwing wordt het parelmeisje uitgeleend aan buitenlandse topmusea. In Amerika zal ze daarbij worden onderworpen aan de laatste onderzoeks- en herkenningstechnieken om de werkelijke identiteit van het meisje te achterhalen. De kunstgeschiedenis kent namelijk ook cold cases. Uitputtend onderzoek is er gewijd aan de vraag wie de echte Mona Lisa was, wie er poseerden voor de schutters op de Nachtwacht en dus ook wie voor Het meisje met de parel model stond.
Het lijkt logisch, grondig werk zelfs, om dergelijke vragen beantwoord te willen zien. Toch kun je je afvragen welk doel ermee wordt gediend en welke nieuwsgierigheid we eigenlijk bevredigen wanneer we van kunst politieonderzoek gaan maken. Mij lijkt dat naar het originele meisje niet hoeft te worden gezocht om de simpele reden... dat ze niet wordt vermist. Voor mij – en de meesten met mij– is Het meisje met de parel het schilderij van het meisje. Waarom dat meisje als cold case behandelen? Er zijn geen familieleden meer die om haar rouwen, in tegenstelling tot de anonieme doden van vak Nomen Nescio van de begraafplaats. Er zijn geen dierbaren meer in leven die nog een traan om het model van Het meisje met de parel gaan laten, terwijl de geschilderde versie miljoenen mensen tot tranen toe ontroert.
De kunstpolitie kan zich wat mij betreft dus dat onderzoek besparen want het meisje, zoals afgebeeld op het schilderij, is inmiddels duizendvoudig het origineel ontstegen. Ze is geen Nomen Nescio, ze is een goede bekende. Haar identiteit hoeft niet meer vast te worden gesteld want we kennen haar als geen ander. Een kunstenaar deed voor haar wat geen forensisch instituut vermag: hij redde haar van de dood zelf, en de eeuwige anonimiteit die er het gevolg van is. Hij gaf haar de bekendheid waarvan zovelen onder ons dromen, een die tot voorbij het graf reikt. Want hoe geliefd wij bij leven ook zijn: ons wacht uiteindelijk allemaal de anonimiteit van de eeuwigheid. Zo niet Het meisje met de parel. Zij kreeg van de schilder Johannes Vermeer uit Delft de eeuwige bekendheid toebedeeld.
